Zespoły paraneonowotworowe: czym są i jakie są ich objawy

Spis treści:

1. Zespoły paraneonowotworowe: przyczyny
2. Zespoły paraneonowotworowe: rodzaje
3. Zespoły paraneonowotworowe: diagnostyka
4. Zespoły paraneonowotworowe: leczenie

Mianem zespołów paraneonowotworowych (paraneoplastycznych, ang. paraneoplastic syndrome) określa się objawy lub zespoły objawów, które pojawiają się u pacjentów w powiązaniu z wystąpieniem u nich jakiejś choroby nowotworowej. Dolegliwości tego rodzaju bywają bardzo różne, stąd też zazwyczaj ciężko od razu jednoznacznie stwierdzić, że to, czego doświadcza pacjent, wynika właśnie z wystąpienia u niego zespołu paraneonowotworowego. Problemy tego rodzaju występują zdecydowanie częściej, niż można by potencjalnie przypuszczać – szacuje się, że zespoły paraneoplastyczne spotykane są u nawet co dziesiątej osoby chorującej na chorobę nowotworową.

Zespoły paraneonowotworowe: przyczyny

Zespoły paraneonowotworowe rozwijają się niezależnie od miejscowego wzrostu zmiany nowotworowej, jak i niezależnie od jej ewentualnych przerzutów odległych. Co więc jest odpowiedzialne za ich występowanie? Tak naprawdę, pomimo przeprowadzenia wielu różnych badań, przyczyny zespołów paraneoplastycznych nie są do końca jasne. Czasami rozwijają się one z powodu wydzielania przez komórki nowotworowe różnych substancji, takich jak np. hormony, działające prozapalnie cytokiny czy czynniki wzrostu. W niektórych przypadkach objawy zespołów paraneonowotworowych rozwijają się w związku z odpowiedzią układu immunologicznego pacjenta na krążące w jego organizmie antygeny komórek nowotworowych.

Zespoły paraneonowotworowe pojawiać się mogą w przebieg wielu różnych nowotworów, najczęściej jednak obserwuje się je u chorych zmagających się z rakiem:

• płuc,
• piersi,
• jajnika,
• trzustki,
• tarczycy.

Zespoły paraneonowotworowe: rodzaje

Zespoły paraneonowotworowe prowadzić mogą do dolegliwości związanych z różnymi układami ludzkiego organizmu, najczęściej jednak spotykane są nieprawidłowości dotyczące układu nerwowego, hormonalnego oraz krwionośnego.

W przypadku neurologicznych zespołów paraneonowotworowych możliwe jest występowanie takich problemów, jak m.in.:

• zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego,
• zwyrodnienie móżdżku,
• limbiczne zapalenie mózgu,
• neuropatia czuciowa,
• zespół miasteniczny Lamberta-Eatona,
• retinopatia paraneonowotworowa.

Nierzadkie są endokrynologiczne zespoły paraneoplastyczne, których przejawami bywają:

• hiperkalcemia (zwiększone stężenie wapnia we krwi),
• hipoglikemia (obniżone stężenie glukozy we krwi),
• zespół Schwartza-Barttera (związany z nadmiernym wydzielaniem wazopresyny w organizmie),
• zespół Cushinga (którego objawy wynikają z nadprodukcji kortyzolu w organizmie).

Zespoły paraneoplastyczne czasami związane są z układem krwionośnym – zdarza się, że u chorych na nowotwór rozwijają się takie dolegliwości, jak:

• trombocytoza,
• eozynofilia,
• granulocytoza,
• wędrujące zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych,
• zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego.

Zespół paraneonowotowrowy, fot. panthermedia

Powyżej wymieniono dość dużo nieprawidłowości, zdecydowanie nie są to jednak jedyne możliwe zespoły paraneonowotworowe. U pacjentów z chorobą nowotworową pojawiać się mogą i innego jeszcze rodzaju dolegliwości, takie jak między innymi:

• pęcherzyca paraneoplastyczna,
• rumień wędrujący,
• osteoartropatia przerostowa,
• zapalenie skórno-mięśniowe,
• rogowacenie ciemne.

Zespoły paraneonowotworowe: diagnostyka

Rozpoznawanie zespołów paraneonowotworowych wcale nie jest proste – tak naprawdę czasami ich objawy poprzedzają wystąpienie jakichkolwiek dolegliwości wynikających bezpośrednio z zachorowania na chorobę nowotworową. Szczególnie istotne jest więc przeprowadzenie dokładnej diagnostyki u tych pacjentów, u których pojawiają się objawy np. zespołu Cushinga, a do tego obserwowane są u nich wraz z nimi jakieś inne niepokojące dolegliwości, takie jak np. niezamierzona, znaczna utrata masy ciała czy ciągłe, nieuzasadnione poczucie zmęczenia.

Wstępnie wykonywane są badania typowe w diagnostyce poszczególnych problemów – przy podejrzeniu zespołu Cushinga badania hormonalne, w przypadku podejrzenie zapalenia mózgu badania obrazowe ośrodkowego układu nerwowego. Czasami wykorzystywane są badania immunologiczne, w których przypadku poszukuje się istnienia u pacjenta przeciwciał skierowanych przeciwko prawidłowym strukturom organizmu. W sytuacji, gdy zajdzie podejrzenie, że dolegliwości pacjenta są objawami zespołu paraneonowotworowego, konieczne staje się poszukiwanie u niego zmian nowotworowych. Czasami możliwe jest przeprowadzenie konkretnych badań (np. tomografii klatki piersiowej przy podejrzeniu raka płuc), czasami zaś nie sposób stwierdzić, jaki dokładnie nowotwór mógł wystąpić u chorego i wtedy badaniem, które może pomóc w ustaleniu pierwotnej lokalizacji nowotworu, jest badanie PET.

Zespoły paraneonowotworowe: leczenie

W przypadku zespołów paraneonowotworowych możliwe jest skorzystanie z leczenia objawowego, które pozwoli opanować pojawiające się u chorych dolegliwości. Tak naprawdę nie jest ono jednak podstawową metodą leczenia. Najważniejsze jest leczenie choroby podstawowej, czyli nowotworu – zazwyczaj po przeprowadzeniu skutecznej chemioterapii, radioterapii czy leczenia operacyjnego objawy zespołu paraneonowotworowego ustępują. Pewne jednak dolegliwości – niestety – mogą się utrzymywać nawet już po wyleczeniu pacjenta z choroby nowotworowej. Mowa tutaj przede wszystkim o zmianach dotyczących układu nerwowego – pewne z nich bywają nieodwracalne i wynikające z nich dolegliwości mogą występować długotrwale pomimo wygrania przez pacjenta walki z nowotworem.