Pozostaje nadal niejasne, czy któreś z miejsc charakterystycznych dla występowania dużego ryzyka rozwoju raka jajnika jest istotnie tym miejscem właściwym, czy też - podobnie jak w rodzinach ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka piersi - występuje kilka dobrze określonych miejsc. Przeprowadzone ostatnio badania z zastosowaniem metody sprzęgania potwierdziły istotny związek wiązania z genem w miejscu BRCA1, typowym dla rozwoju raka jajnika. Wydaje się prawdopodobne, że jeżeli jest to jedno miejsce na długim ramieniu chromosomu 17, to mutacje w jego obrębie będą przyczyną występowania predyspozycji do rozwoju obydwu nowotworów. Która z tych skłonności - do rozwoju raka sutka, czy też raka jajnika jest wyraźniejsza, może zależeć od rodzaju mutacji. Przeprowadzone ostatnio klonowanie genu BRCA1 może dać ostateczną odpowiedź na te pytania i pozwolić na wyodrębnienie osób nie zaatakowanych chorobą, a będących w grupie ryzyka raka jajnika. Stwierdzenie tego faktu może być podstawą do prowadzenia przesiewowych badań USG. Dyskutowana jest także celowość wykonywania profilaktycznych zabiegów operacyjnych u osób z grupy ryzyka.

Innym nowotworem, także związanym z rakiem jajnika, jest rak jelita. Rak jajnika jest składową rodzinnie występującego zespołu Lyncha (Lynch cancer famiły syndrome) albo dziedzicznego niepolipowatego raka okrężnicy typu 2 (hereditary non połyposis colon cancer, HNPCC), w którym rak jelita jest podstawowym nowotworem. Może to tłumaczyć związek raka jelita i jajnika, wykazany oraz dobrze udokumentowany w wielu wywiadach rodzinnych. Pierwotny rak otrzewnej i rak jajowodu mogą występować jako części składowe skłonności do występowania raka jajnika, ale nowotwory te spotyka się rzadko; jako kazuistyka traktowane są opisy ich występowania u kobiet po usunięciu jajników.

Histologia

Dziedziczna skłonność dotyczy głównie nowotworów nabłonkowych jajnika. Ostatnie badania sugerują, że szczególnie nowotwory surowicze, w przeciwieństwie do nowotworów śluzowych, związane są z rodzinnym występowaniem choroby. Właściwie nie ma żadnych dowodów na to, że nowotwory wywodzące się z komórek zarodkowych - poza tymi, które występują u kobiet XY - mają podłoże dziedziczne. To jest oczywiście ważne, ponieważ zwykle wczesny wiek wystąpienia nowotworu wskazuje na jego uwarunkowanie dziedziczne, kiedy zaś, szczególnie w młodym wieku, w utkaniu nowotworu znajduje się komórki zarodkowe, daje to podstawę do poprawnej oceny ryzyka.

Ocena ryzyka

Rak jajnika występuje u co siedemdziesiątej kobiety. Ryzyko zachorowania wzrasta 3-4-krotnie, jeżeli jedna osoba pozostająca w pierwszym stopniu pokrewieństwa ma raka jajnika. W takiej sytuacji ryzyko zachorowania występuje u 1 na 20 kobiet. Natomiast ryzyko to wzrasta, jeżeli choroba wystąpiła w młodym wieku. Jeżeli u dwóch bliskich krewnych rozwinął się rak jajnika, jest wysoce prawdopodobne, że predyspozycja ta ma charakter dominujący. Można oceniać, że około 2 na 3 przypadki są dziedziczne i że inne osoby w pierwszym stopniu pokrewieństwa dziedziczą tą skłonność z prawdopodobieństwem 1 do 3. W rodzinach, w których często występuje rak jajnika, ryzyko, że występowanie to jest związane z obecnością odpowiedzialnego genu, wynosi około 80%. Dlatego zagrożenie rakiem jajnika, jeśli wystąpił on u dwu bliskich krewnych, jest nieco większe niż 1 do 4. Natomiast w niektórych rodzinach o czystym dominującym dziedziczeniu cechy, ryzyko dziedziczenia predysponującego genu wynosi 1 do 2, a zagrożenie rozwinięciem się choroby w okresie całego życia wynosi 40%. Jednak takie rodziny spotyka się rzadko i bardziej powszechna jest sytuacja współwystępowania raka sutka i jajnika. Aby określić względne zagrożenie poszczególnymi postaciami nowotworów, rodziny poddane analizie muszą być bardzo liczne. Ocenia się, że w tych rodzinach prawdopodobieństwo wystąpienia jednego z nowotworów wynosi 60%, zaś u krewnych pierwszego stopnia ryzyko wystąpienia raka jajnika szacuje się na 30%. Jednak przeprowadzenie badań molekularnych może jeszcze zmienić ten szacunek w wielu rodzinach. Zagrożenie rakiem jajnika w rodzinach z zespołem HNPCC nie jest jeszcze ostatecznie ustalone.

Zagrożenie wystąpieniem raka jajnika modyfikowane jest przez czynniki hormonalne, takie jak liczba cykli owulacyjnych (stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej, wiek, wystąpienie menarche i menopauzy, liczba ciąż), a także przez niepłodność i stosowaną terapię.

 

fot. ojoimages

Badania przesiewowe

Zaleca się okresowe badanie ginekologiczne, ocenę stężeń markerów surowiczych oraz badanie USG jajników bez, albo z zastosowaniem prezentacji kolorowego dopplera. Dwuręczne badanie ginekologiczne charakteryzuje się małą czułością, podobną do tej, jaka cechuje samą ocenę stężenia antygenu CA125. Ultrasonografia z zastosowaniem techniki doplerowskiej, wykonywana aparatem o wysokiej rozdzielczości, charakteryzuje się dużą czułością, ale ze względu na małą specyficzność tego badania, stosowanie tej techniki w badaniach przesiewowych mogłoby się dla wielu kobiet skończyć chirurgicznym usunięciem zmian niezłośliwych. Możliwe jest prowadzenie badań przesiewowych tylko u tych kobiet, które są bardzo poważnie zagrożone. Chociaż wydaje się, że ocena stężeń różnych markerów nowotworowych, może stać się podstawowym badaniem w skriningu raka jajnika.